Chủ nhiệm đề tài: TS. Lê Thị Hoàng Yến
Sự cần thiết:
Nấm ăn, nấm dược liệu là sản phẩm nông nghiệp công nghệ cao, có giá trị kinh tế cao, là thực phẩm bổ dưỡng, bồi bổ sức khỏe, tăng cường sức đề kháng, hạn chế bệnh tật cho con người nên chúng được chú trọng phát triển ở tất cả các nước trên thế giới. Chính phủ Việt Nam cũng đã đưa nấm ăn và nấm dược liệu là sản phẩm Quốc gia từ năm 2012 (Quyết định số 439/QĐ-TTg ngày 16/04/2012) ưu tiên phát triển ngành nuôi trồng nấm tại Việt Nam. Nhiều đề tài, dự án nuôi trồng nấm ăn, nấm dược liệu phù hợp với điều kiện khí hậu, thời tiết Việt Nam đã thành công. Theo báo cáo của Viện Di truyền Nông nghiệp thì hiện nay có 11 loại nấm được nuôi trồng thành công tại Hà Nội và các tỉnh phía bắc: nấm rơm (Volvariella volvacea), nấm sò (Pleurotus ostreatus), đùi gà (Pleurotus eryngii), mộc nhĩ (Auricularia spp.), nấm hương (Lentinula edodes), nấm chân dài (Agrocybe aegerita), nấm đầu khỉ (Hericium erinaceus), nấm mỡ (Agaricus bisporus), nấm Linh chi (Ganoderma lucidum), nấm Vân chi (Trametes versicolor). Gần đây (từ năm 2014) một số viện nghiên cứu, cơ sở sản xuất cũng đã thành công trong việc nuôi trồng nấm dược liệu Cordyceps militaris với lợi nhuận cao.
Nấm mối đen Xerula radicata và nấm lá sen Pleurotus giganteus là hai loại nấm quý, có giá trị dinh dưỡng và giá trị dược liệu cao. Chúng được trồng rộng rãi ở nhiều nơi trên thế giới, tuy nhiên chúng chưa được triển khai rộng rãi ở thị trường Việt Nam vì vấn đề về chủng giống và kỹ thuật. Nấm mối đen đã được triển khai nuôi trồng ở một số cơ sở sản xuất ở thành phố Hồ Chí Minh và một số tỉnh phía nam. Kỹ thuật nuôi trồng còn chưa phù hợp, sản lượng thấp nên giá thành vẫn cao (400000 – 700000 VNĐ/kg). Hà Nội và các tỉnh thành phía bắc chưa có cơ sở nào nuôi trồng thành công 2 loại nấm này. Điều này phải chăng do chúng ta vẫn còn thiếu về chủng giống và kỹ thuật về nhân giống, nuôi trồng các loài nấm này. Vấn đề mà các cơ sở gặp phải hiện nay là sản xuất manh mún, tự phát do chưa chủ động được nguồn giống nấm, chưa có quy trình phù hợp với cơ sở sản xuất do chưa hiểu được đặc điểm sinh học và quy trình nuôi cấy. Nguyên nhân những vấn đề này xuất phát từ việc: chưa có bộ giống nấm mối đen và nấm lá sen chuẩn đảm bảo về năng suất và chất lượng; chưa có quy trình chuẩn nhân giống và nuôi trồng cụ thể cho từng giống nấm này; các giai đoạn nhân giống và sản xuất chưa được đồng bộ với nhau; thiết kế nhà xưởng nuôi trồng nấm lá sen, nấm mối đen chưa phù hợp; thiếu các cơ sở đủ tiềm lực để nuôi trồng nấm mối đen và nấm lá sen ở quy mô lớn.
Để giải quyết các khó khăn trên, đề tài “Nghiên cứu tuyển chọn, nhân giống và công nghệ nuôi trồng nấm mối đen (Xerula radicata) và nấm lá sen (Pleurotus ginganteus) chất lượng cao trên địa bàn Hà Nội” ứng dụng công nghệ sinh học tiên tiến trong chọn, nhân giống nấm lá sen, nấm mối đen có khả năng thích ứng tốt với khí hậu Hà Nội, đưa ra quy trình nuôi trồng ra quả thể đạt chất lượng tốt với năng suất cao. Góp phần khắc phục những hạn chế về công nghệ và nguồn gốc nêu trên, tạo điều kiện cho các cơ sở sản xuất nấm ở Hà Nội và các tỉnh phía Bắc Việt Nam phát triển hiệu quả.
Mục tiêu:
- Tuyển chọn được một chủng nấm mối đen (Xerula radicata) và 01 chủng nấm lá sen (Pleurotus giganteus) chất lượng cao, phù hợp cho sản xuất.
- Xây dựng được quy trình nhân giống, nuôi trồng nấm mối đen và nấm lá sen.
- Thử nghiệm nuôi trồng nấm mối đen và nấm lá sen quy mô trang trại (30 tấn nguyên liệu/mô hình/loại nấm) tại 2 huyện ngoại thành Hà Nội.
- Xây dựng tiêu chuẩn cơ sở của giống nấm và quả thể nấm mối đen và nấm lá sen.
Nội dung nghiên cứu:
- Thu thập, phân lập và phân loại giống nấm mối đen/ nấm lá sen.
- Nghiên cứu quy trình nhân nuôi giống nấm mối đen và nấm lá sen dạng dịch thể.
- Nghiên cứu quy trình nhân nuôi giống nấm mối đen và nấm lá sen trên môi trường cơ chất dạng rắn
- Thử nghiệm nuôi trồng nấm mối đen và nấm lá sen quy mô trang trại và quy mô hợp tác xã trên địa bàn Hà Nội.
- Xây dựng tiêu chuẩn cơ sở quả thể nấm mối đen và nấm lá sen tươi
Kết quả của đề tài:
1) Đã thu thập, phân lập và định danh được 04 chủng nấm mối đen, thuộc về loài Xerula radicata (tên đồng nghĩa là Hymenopellis radicata hay Oudermasiella radicata), và 04 chủng nấm lá sen dựa vào hình thái và phân tích trình tự rDNA vùng ITS.
2) Đã lựa chọn được 01 chủng nấm mối đen Xerula radicata Thân 2, và 01 chủng nấm lá sen Pleurotus giganteus V5-9M có năng suất cao (> 24%), chất lượng tốt (hàm lượng polysaccharide > 4%).
3) Môi trường glucose-pepton; pH6, nhiệt độ 25 oC là các điều kiện thích hợp cho nấm mối đen phát triển hệ sợi trên môi trường thạch đĩa. Môi trường PG(M); pH7, nhiệt độ 25 oC là các điều kiện thích hợp cho nấm lá sen phát triển hệ sợi trên môi trường thạch đĩa.
4) Môi trường PG(M); pH6, nhiệt độ 25 oC, nguồn cacbon thích hợp là D-fructose- nồng độ 1,5%, tốc độ lắc/khuấy 120 vòng/phút; tỷ lệ giống dịch thể 10% là các điều kiện thích hợp để nhân giống dạng dịch cho nấm mối đen/nấm lá sen.
5) Môi trường dạng hạt MH1-1 (45 % hạt bo bo, 45 % mùn cưa, cám gạo 7%, vôi bột 1
%, đường kính 1 %, Dịch chiết giá đỗ, khoai tây 1%) là môi trường thích hợp nhất cho nhân giống nấm mối đen/nấm lá sen; nhiệt độ nuôi cấy là 25 oC, tỷ lệ giống dịch thể cấy là 10%, tuổi giống đối với nấm lá sen là 10 ngày, đối với nấm mối đen là 10-15 ngày là các thông số thích hợp nhất cho nhân giống dạng hạt. Khi đó, sợi nấm mối đen lan kín bình là 35 ngày, sợi nấm lá sen lan kín bình là 24 ngày.
6) Môi trường xốp gồm: 68 % mùn cưa, 15% lõi ngô, 5 % cám gạo, 10 % bo bo, 1% CaCO3, 1% nước chiết dinh dưỡng từ giá đỗ/ khoai tây là môi trường thích hợp cho nấm mối đen/nấm lá sen phát triển và hình thành quả thể, thời gian quả thể trưởng thành là 68 ± 2 ngày, hiệu suất sinh học đạt 32,8% đối với nấm mối đen; đối với nấm lá sen, các chỉ số này lần lượt là: 62 ± 2 ngày và 35,4%.
7) Tỉ lệ 1% là tỷ lệ giống thương mại thích hợp, nhiệt độ 25 oC là nhiệt độ thích hợp sử dụng trong nuôi trồng tạo quả thể nấm mối đen và nấm lá sen; dùng cát vàng là chất phủ thích hợp cho nấm mối đen, đất phù sa là chất phủ thích hợp cho nấm lá sen, khi đó: thời gian quả thể trưởng thành là 60 ngày, hiệu suất sinh học đạt:32,5% đối với nấm mối đen; các chỉ số này lần lượt là 58 ngày và 39,1% đối với nấm lá sen.
8) Độ ẩm 90 – 95% và cường độ chiếu sáng 500 lux là điều kiện thích hợp cho sự hình thành quả thể của nấm mối đen, khi đó thời gian quả thể trưởng thành còn rút xuống là 58 ngày, năng suất đạt 35,9% đối với nấm mối đen; đối với nấm lá sen các chỉ số này lần lượt là: 58 ngày và 39,9 % đối với nấm lá sen.
9) Đã triển khai nhân rộng 04 mô hình trồng nấm mối đen/nấm lá sen tại 03 huyện Đông Anh, Thường Tín, và Bắc Từ Liêm Hà Nội, với quy mô 18.000 bịch/mô hình, mỗi bịch có trọng lượng 1,6 – 1,7 kg. Hiệu suất sinh học của nấm mối đen đạt 20,3 – 26,0 % trên mô hình trang trại ở Đông Anh- nuôi cấy diện rộng không kiểm soát chặt chẽ về nhiệt độ; đạt 29,6 – 32,7 % khi nuôi trên diện rộng có kiểm soát nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng tại Thường Tín- Hà Nội.
10) Hiệu suất nấm lá sen trên quy mô diện rộng tại Đông Anh có hiệu suất sinh học đạt: 27,5 – 30,0%; tại Tây Tựu- Bắc từ Liêm Hà Nội hiệu suất sinh học của mô hình đạt: 29,6 – 32,7%.
11) Đã đánh giá được hiệu quả kinh tế của từng mô hình: đối với mô hình trồng nấm mối đen tại Thường Tín - Hà Nội cho lãi 3.154.000 – 11.074.000 VNĐ/ 1000 bịch nấm; mô hình trồng nấm lá sen tại Tây Tựu cho 7.134.000 – 7.854.000 VNĐ/1000 bịch nguyên liệu; Mô hình trồng nấm lá sen tại Đông Anh cho lãi suất: 4.834.000 – 7.834.000 VNĐ/1000 bịch nguyên liệu; Mô hình trồng nấm lá sen tại Đông Anh cho lãi suất: 7.134.000 VNĐ/1000 bịch nguyên liệu, tuy nhiên nếu trồng về mùa hè, không khống chế được nhiệt độ, ảnh hưởng tới năng suất sẽ không có lãi.